Κατάθλιψη: σοβαρή ψυχική διαταραχή αλλά και ευκαιρία για αλλαγή

Η κατάθλιψη είναι μια οδυνηρή ψυχική κατάσταση που εμφανίζεται συχνά σε άτομα και των δύο φύλων, και όλων των ηλικιών. Είναι σημαντικό να πούμε εξ αρχής ότι η κατάθλιψη μπορεί να θεραπευτεί, και μάλιστα ότι σήμερα η ψυχιατρική έχει στη διάθεσή της πολλές και ποικίλες αποτελεσματικές θεραπευτικές λύσεις, έτσι ώστε η θεραπεία εξατομικεύεται και προσαρμόζεται στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του εκάστοτε ασθενή που πάσχει από κατάθλιψη.

Πώς διαγιγνώσκεται η κατάθλιψη

Το πρώτο βήμα για την ορθή αντιμετώπιση της κατάθλιψης είναι βεβαίως η διάγνωσή της. Η κατάθλιψη παρουσιάζει διάφορα συμπτώματα, τα οποία αναφέρει ο ίδιος ο ασθενής, αλλά και εκδηλώσεις τις οποίες αντιλαμβάνεται το στενό περιβάλλον του. Ο άνθρωπος που πάσχει από κατάθλιψη έχει χαρακτηριστικά κακή διάθεση κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας για μεγάλο αριθμό ημερών· θέλει να κλαίει, και κάνει άσχημες σκέψεις· έχει χάσει το ενδιαφέρον του, ακόμη και για πράγματα που άλλοτε τον ευχαριστούσαν· δεν έχει ενέργεια και σωματικές δυνάμεις για τις συνήθεις του δραστηριότητες· έχει διαταραχή στην όρεξη για φαγητό, στον ύπνο, στη σεξουαλικότητα· δυσκολεύεται να συγκεντρώσει τη σκέψη του· θεωρεί τον εαυτό του ανάξιο και τον κατηγορεί άδικα για κακό που δεν έχει διαπράξει· ενδέχεται να έχει παράλογες ιδέες, να ακούει παράξενα πράγματα· τέλος, μπορεί να νοιώθει τόση απελπισία, ώστε να θέλει να δώσει τέλος στη ζωή του –και, δυστυχώς, είναι γεγονός ότι, χωρίς θεραπεία, ο κίνδυνος της αυτοκτονίας για ορισμένους σοβαρά καταθλιπτικούς ασθενείς είναι πολύ υπαρκτός, και συνιστά τον κυριότερο λόγο νοσηλείας

Ποιες είναι οι αιτίες της κατάθλιψης

Κάθε χρόνο ένας στους 15 ανθρώπους προσβάλλεται από κατάθλιψη· και ένας στου 6 ανθρώπους θα δοκιμάσει στη διάρκεια της ζωής του αυτή την ιδιαίτερα δύσκολη κατάσταση . Η κατάθλιψη είναι επίσης πολύ συχνή στην τρίτη ηλικία. Ο ψυχίατρος, ο οποίος δέχεται στο ιατρείο του έναν άνθρωπο με συμπτώματα κατάθλιψης, οφείλει κατ’ αρχάς να λάβει λεπτομερές ιστορικό από τον ασθενή, και να σημειώσει αν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης ή άλλων ψυχικών παθήσεων, αν υπάρχει προηγούμενο ψυχιατρικό ιστορικό, αν υπάρχουν σωματικά νοσήματα ή λήψη φαρμάκων ή άλλων ουσιών. Ο ψυχίατρος οφείλει να αποκλείσει ορισμένες καταστάσεις που μοιάζουν με κατάθλιψη χωρίς να είναι, ή που προκαλούν κατάθλιψη, αλλά απαιτούν ξεχωριστή θεραπεία. Το πένθος είναι μια φυσιολογική κατάσταση που μοιάζει πολύ με την κατάθλιψη, αλλά και έχει σημαντικές διαφορές. Η διάκριση μπορεί να γίνει βάσει πολύ συγκεκριμένων κλινικών κριτηρίων . Επίσης, υπάρχει μια πλειάδα σωματικών παθήσεων, όπως παθήσεις του θυρεοειδούς, άλλες ορμονικές διαταραχές, καρδιολογικές κ.ά. παθήσεις που μπορεί να προκαλούν κατάθλιψη ή να επιβαρύνουν και να δυσκολεύουν τη θεραπεία της κατάθλιψης, αν δεν λάβουν την απαιτούμενη θεραπεία. Συχνά η κατάθλιψη συνδέεται με χρήση ναρκωτικών ουσιών και συχνότερα με κατάχρηση αλκοόλ και αλκοολισμό. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το πρόβλημα της εξάρτησης θα πρέπει να εκτιμηθεί και να αντιμετωπιστεί εκ παραλλήλου με την αντιμετώπιση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας.

Επίσης, η κατάθλιψη μπορεί να εκδηλωθεί σε εγκύους ή σε γυναίκες που έχουν γεννήσει (επιλόχειος κατάθλιψη). Τέλος, η προσωπικότητα του ασθενή· οι συνθήκες της ζωής του· τυχόν ψυχοπιεστικά γεγονότα όπως είναι η ανεργία, το διαζύγιο, μια σοβαρή σωματική ή άλλη ψυχική πάθηση· οι επιπτώσεις της πανδημίας που τις ζούμε όλοι˙, όλα αυτά θα πρέπει να λαμβάνονται πάντοτε υπ’ όψη και αποτελούν τη βάση για την ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση, η οποία θα πρέπει να συνοδεύει τη φαρμακοθεραπεία. Έτσι, ερχόμαστε στην θεραπευτική αντιμετώπιση της κατάθλιψης.

Πώς θεραπεύεται η κατάθλιψη

Η κατάθλιψη, εφ’ όσον είναι σοβαρή ή χρονίζουσα, αντιμετωπίζεται κατ’ αρχάς με χορήγηση από τον ψυχίατρο φαρμάκων, τα οποία ονομάζονται αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Σήμερα διαθέτουμε πολλά τέτοια φάρμακα που είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά και πολύ ασφαλή. Έχει βρεθεί ότι στον εγκέφαλο του καταθλιπτικού ασθενή υπάρχουν σοβαρές βιοχημικές μεταβολές, οι οποίες συνδέονται με τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα διορθώνουν αυτές τις βιοχημικές διαταραχές, αποκαθιστώντας τη διάθεση και την ενεργητικότητα του ατόμου στο πρότερο φυσιολογικό. Τα συνηθέστερα χρησιμοποιούμενα αντικαταθλιπτικά φάρμακα ονομάζονται εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (π.χ. φλουοξετίνη, σερτραλίνη κ.ά.), αλλά υπάρχουν και άλλες κατηγορίες αντικαταθλιπτικών .

Σύμφωνα με τις πλέον έγκυρες πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες, η κατάθλιψη που είναι ήπιας βαρύτητας και πρόσφατης έναρξης δεν αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά, αλλά με μέτρα όπως ενεργός παρακολούθηση της κατάστασης, σωματική άσκηση και ψυχοθεραπεία .

Η ψυχοθεραπεία αποτελεί γενικά απαραίτητο συμπλήρωμα κάθε βιολογικής θεραπείας της κατάθλιψης. Λιγότερο σοβαρές περιπτώσεις κατάθλιψης μπορούν επίσης να αντιμετωπιστούν μόνο με ψυχοθεραπεία, οπωσδήποτε όμως υπό ψυχιατρική παρακολούθηση. Η συζήτηση σκέψεων και συναισθημάτων του ασθενή σε συνθήκες απόλυτης εχεμύθειας και εμπιστοσύνης, επιτρέπει στον ασθενή να νιώσει ανακούφιση και ασφάλεια, αλλά και στον ψυχίατρο να κατανοήσει τις ιδιαίτερες ανάγκες του ατόμου που έχει απέναντί του, και να ανταποκριθεί σε αυτές θεραπευτικά. Η ψυχανάλυση, η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία, η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία αποτελούν διάφορες μορφές ψυχοθεραπείας, οι οποίες αυξάνουν σημαντικά την αποτελεσματικότητα των φαρμακευτικών θεραπειών .

Η θεραπεία της κατάθλιψης κατά κανόνα διαρκεί αρκετούς μήνες. Μετά την ύφεση των συμπτωμάτων και τη διακοπή της φαρμακοθεραπείας, πολλοί ασθενείς επιλέγουν να συνεχίσουν την ψυχοθεραπεία, ως τρόπο να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους και τους γύρω τους, και να βελτιώσουν διάφορες πτυχές της ζωής τους.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι, μολονότι η κατάθλιψη αποτελεί μια σύγχρονη μάστιγα που ταλαιπωρεί σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού, και μάλιστα σε περιόδους κρίσης, είναι μια κατάσταση που μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, αρκεί να απευθυνθεί κανείς στον κατάλληλο ειδικό. Μερικές φορές μάλιστα, αυτή η τόσο δύσκολη και βασανιστική για τον ασθενή και τους οικείους του κατάσταση, μπορεί να αποτελέσει, μετά τη θεραπεία της και υπό κατάλληλες προϋποθέσεις, την αφετηρία για σημαντική βελτίωση στη ζωή και στις διαπροσωπικές σχέσεις του ατόμου.

Γεώργιος Μητρόπουλος, Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπευτής

Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5). American Psychiatric Pub, 2013.

Waraich P et al. "Prevalence and incidence studies of mood disorders: a systematic review of the literature." The Canadian Journal of Psychiatry 49.2 (2004): 124-138.

Fava M. "Diagnosis and definition of treatment-resistant depression." Biological psychiatry 53.8 (2003): 649-659.

The Maudsley Prescribing Guidelines in Psychiatry, 14th Edition, 2021, σ. 305.

Karyotaki E et al. "Combining pharmacotherapy and psychotherapy or monotherapy for major depression? A meta-analysis on the long-term effects." Journal of Affective Disorders 194 (2016): 144-152.